You are currently viewing Prasasti Dalung, peraturan yang dikeluarkan oleh Sultan Banten untuk wilayah Lampung
Duplikat Prasasti Dalung

Prasasti Dalung, peraturan yang dikeluarkan oleh Sultan Banten untuk wilayah Lampung

Prasasti Dalung berasal dari Desa Bojong, Kecamatan Sekampung Udik, Kabupaten Lampung Timur. Prasasti Dalung ditulis  dalam aksara Arab pegon menggunakan bahasa Jawa dialek Banten. Isinya berupa peraturan perundangan yang dibuat oleh Sultan Banten untuk wilayah Lampung dan sekitarnya.

Prasasti ini hanyalah satu bagian akhir satu prasasti yang mungkin terdiri dari beberapa lempeng. Sayangnya, lembaran-lembaran lain dari prasasti ini tidak diketahui keberadaannya. Di akhir prasasti tertulis pertanggalan saat perundangan ini diberlakukan, yaitu pada tahun 1102 H (±1690 M), tanpa dituliskan Sultan yang menerbitkannya. Sedangkan sumber sejarah meyebutkan bahwa tahun 1690 adalah masa transisi dari masa pemerintahan Sultan Abu’l Fadhl Muhammad Yahya yang hanya sempat memerintah selama tiga tahun (1687-1690) dan meninggal karena sakit kepada pemerintahan Sultan Abu’l Mahasin Muhammad Zainul Abidin (1690-1733) atau yang sering disebut juga sebagai kang Sinuhun Ing Nagari Banten. Dengan keadaan tersebut menjadi agak sedikit sulit untuk mengetahui peristiwa dan latar belakang dikeluarkannya prasasti ini.

Memperhatikan sebutan Kang Sinuhun Ing Nagari Banten untuk Sultan Abu’l Mahasin Muhammad  Zainul Abidin, yang merujuk pada sebutan penghormatan yang diberikan oleh mereka yang berada di luar atau sedikit jauh dari pusat kesultanan, kemungkinannya prasasti ini dikeluarkan pada masa pemerintahannya. Walaupun untuk itu perlu diteliti lebih lanjut.

Berikut ini adalah alih aksaranya:

  1. lan mānang lamun kawungkunan kangjeng sulthan ing (langgang/lampung) liane iku sakeng punggawa dina pada mufakat atawa hana papanek dālam kang
  2.  dina (tabrakan) dinang kawangkunan iku surat pada ramaksaha ing saking kekurangane.
  3.  lan mānang sang sapa tutukaran atawa paparangan pada ra’ayat kangjeng sulthan iku kadanda karuwane lamun mati sala siwiji sakeng karuwane
  4.  ka kang ora papana ijin hukum sarat anak binine angalihaken marang surusuwān dada abdi dālam lan sabakihen aranani rampasa
  5. la tanggalam
  6. lan mānang sang saga punggāwa ing dālam nagarane dewek atawa punggāwa kan lian2 iku ya marang pada ayah kangjeng sulthan seba karang dewek
  7.  ora kalun perintah lan ijin kanjeng sulthan iku ora kuasa ora eneng babandulan hukum kang luweh (sanget) kangjeng sulthan karan
  8.  fapagi wine ikang hukumaken wong (doaken/dawa’aken) bafa ing kangjeng sulthan.
  9.  kaya mungkunu manang sapa safa lung anger ara tenguk atawa angayut ing lahut atawa ing darat ora kalun perintah kangjeng sulthan iku
  10.  hukum (panabtan/pana bener) sarat ana bini angalihaken marang surasuwān dadi abdi dālam lan saking wine kamatur anger alam.
  11.  lan sapa sapa kaguna bukan wong darana desa kang angger rampuk atawa angayut rana binine nagārane atawa ing mawarga liane nanging ora kuasa
  12.  ora punggāwa ika angrusak kalun sakuasane angti wongkang (duraka/doake) ika.
  13.  lan manang anjalok surat cap perahu ing punggāwa angipata kunang surat
  14.  cap batal lan aja pisan² malanggar mara ana sira binine ing surasuwān sahangga balen ana pakayuh kang cadaya kaya mungkunu manang saking parahu
  15.  kang sita saking surasuwān ika aja pisan² amengliwat sawenang surat kangjeng ika lan sapa safa angliwat papanek dālam ika kada nagāra mangsa
  16.  perahune sita wong lia²ne.
  17. lan manang lamun punggāwa mangganggu maring marang surasuwān atawa kawangkunane ika ingaturen surat ing kangjeng sulthan king maring kang dina gawek
  18.  lan kaya mungkunu manang saking wong cila² kanganggo maning marang surasuwān ika pada awih wruh marang punggawane pera maring kang deni gawek
  19.  maka punggawane ingaturen surat ing kangjeng sulthan.
  20.  lan manang lamun ana kapal atawa salagi kompeni atawa sapa padane ika perahu rangit jayakarta (kalambaga) ing pasisir (lampung/langang) sebab gisa kagode aneng
  21. angin gede atawa kesukaran kang lian² maka punggāwa kang ana ing dālam nagāra ika pecun ora atawa lang lan pecun ora ramaksa ing barang pangangane atawa liane
  22.  dina (kaya rangyah) kangjeng sulthan dewek tanpa punggāwa kang ana ing dālam nagāra ika anjalok tapa lisan marang kapten kapal ika maka aturena ing
  23.  kangjeng sulthan ika sapaya ola ruwa alase kabaca gane.
  24. lan manang lamun ana wong adagang wong putaranane atawa wong berangan anane wongiku pajak perahune ing pesisir (langeng.lampung) maka punggāwa ing dālam
  25.  nagara ika paraniaga atawa lang kalun saatine lan pecun ilang artine ya liane ora pahada wruh tingal sita padu maksa maka gune wong iku marang
  26.  surasuwān sita sakehendakne gelem ing kangjeng sulthan.
  27. lan manang sapa sapa … atawa atutuhan barang saline barang atutuhan atawa anginum arak atawa barang inuminum kang burune ika kadānda sita
  28. anghakumaken kalun pali sita ing kangjeng sulthan.
  29.  lan manang perintah kangjeng sulthan marang saking punggawa saking mayuh ing saking wong cebol² iku ing nari kakakan kanun ing wong
  30.  (sayang2/seng2) atur maring ing limpa atuturasi.
  31.  do hangudang²dālam ika ing akhir ing wulan jumadil awal tahun sewu satus rong tahun lalaku saking hijrah nabi muhammad
  32.  salallahu ‘alaihi wasalam.

 

 

Sumber dan alih aksara: Bayu Aryanto, arkeolog BPCB Banten.